ایران از مزیت‌های فراوانی برای توسعه بخش صنایع معدنی و فلزی برخوردار است. ذخایر معدنی گسترده و منابع انرژی کشور و نیز قرارگیری در موقعیت جغرافیایی استراتژیک فرصت مناسبی را برای ایران فراهم کرده است تا با تولید و فروش محصولات معدنی با حداقل هزینه نسبت به سایر رقبا به جایگاه مناسبی در بازارهای جهانی دست یابد. با این حال، وجود چالش‌هایی مانند مشکل انرژی و آب، بی‌توجهی به بخش بالادست و اکتشافات، دسترسی نداشتن به تکنولوژی‌های روز و معضل تحریم‌ها از جمله عواملی هستند که موجب شده‌اند بهای تمام‌شده محصولات صنایع معدنی و فلزی کشور به‌شدت افزایش یابد. در همین راستا شرکت شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین واحدهای فعال در زنجیره فولاد کشور، تلاش داشته است تا با اتخاذ سیاست‌های مناسب، در مسیر تولید پایدار، استفاده حداکثری از ظرفیت اسمی و توجه به بومی‌سازی در مسیر مدیریت هزینه‌ها و رشد سودآوری حرکت کند.
در بازارهای رقابتی امروز، شرط نقش‌آفرینی و حضور پررنگ‌تر، عرضه محصولاتی باکیفیت، متنوع، جدید و با حداقل قیمتِ تمام‌شده است. بهای تمام‌شده یک کالا را موارد متعددی از جمله مواد اولیه، انرژی و مواد مصرفی، حقوق و دستمزد و … تعیین می‌کنند. سهم هریک از این پارامترها در مجموع بهای تمام‌شده، بسته به نوع صنعت، متغیر است.
ارزیابی بهای تمام‌شده محصولات از اهمیت بسیار بالایی در بررسی عملکرد مالی بنگاه‌های اقتصادی برخوردار است؛ زیرا عامل اولِ تاثیرگذار و تعیین‌کننده سودآوری بنگاه است و مدیریت آن برای حفظ و بقای سازمان بسیار ضرورت دارد. از طرف دیگر، بدیهی است که ارزیابی دقیق پارامترهای مهم بهای تمام‌شده محصولات و روند تغییرات سهم آن‌ها از مجموعه هزینه‌ها اطلاعات بسیار دقیقی را به مدیران ارائه می‌دهد تا چالش‌های اساسی تولید و سودآوری خود را شناسایی و بر اساس آن، اهداف و مسیر پیشِ‌روی سازمان در ماه‌ها و سال‌های آینده را ترسیم کنند.
هر کشوری تلاش دارد تا با شناخت مزیت‌ها و نقاط قوت خود، سرمایه‌گذاری‌ها را به سمتی سوق دهد که بتواند محصولاتی را با حداکثر میزان بهره‌وری و بازدهی و حداقل هزینه تولید کند و به فروش برساند. این مسئله در مورد ایران بسیار اهمیت دارد؛ زیرا برخورداری از منابع ارزشمند و خدادادی معدنی و انرژی فرصت بسیار مناسبی را برای تولید محصولات صنعتی مختلف با حداقل هزینه فراهم ساخته است.
پارامترهای موثر در بهای تمام‌شده
ارزیابی بهای تمام‌شده کالای تولیدی از جنبه‌های مختلفی در ارزیابی بهره‌وری و عملکرد یک بنگاه اقتصادی اهمیت دارد. بهای تمام‌شده تولید کالا در واقع مجموع هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم صرف‌شده در خط تولید یک واحد صنعتی به ازای تولید هر واحد محصول است. هزینه‌های مستقیم شامل هزینه‌های مربوط به تهیه مواد اولیه و حقوق و دستمزد نیروی انسانی و هزینه‌های غیرمستقیم نیز شامل هزینه استهلاک، انرژی، حمل‌ونقل و … می‌شوند.
مواد اولیه رکن اساسی تولید محصول در واحدهای تولیدی و صنعتی به شمار می‌روند و تداوم روند تولیدات به تامین ماده اولیه بستگی دارد. به عبارت دیگر، تهیه نکردن مواد اولیه به منزله رکود و توقف در خط تولید واحد صنعتی تلقی می‌شود. هزینه تامین مواد اولیه مهم‌ترین مولفه اثرگذار در تعیین بهای تمام‌شده فروش یک محصول است. مواد اولیه مورد استفاده در تولید یک محصول صنعتی به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم قابل تفکیک است. مواد مستقیم شامل موادی هستند که یک محصول از آن‌ها ساخته می‌شود و مواد اولیه غیرمستقیم موادی را در بر می‌گیرند که به شکل‌های مختلفی در بخش‌های گوناگون فرایندهای تولید محصول مورد استفاده قرار می‌گیرند.
همان‌گونه که قبلا ذکر شد، برخی از هزینه‌ها به صورت غیرمستقیم در خط تولید و در نهایت بهای تمام‌شده محصولات تاثیر میگذارند. وجود تجهیزات و دستگاههای به‌روز و جدید و برخورداری از نیروی انسانی کارآزموده در خط تولید می‌تواند افزایش آمار تولید، بازدهی و بهره‌وری بیشتر را به دنبال داشته باشد و در نتیجه منجر به کاهش هزینه‌ها شود. می‌توان گفت بهره‌وری و هزینه دو عاملی هستند که در دو کفه یک ترازو قرار گرفته‌اند. علاوه بر این موارد، می‌توان هزینه‌های مربوط به تامین انرژی را نیز اضافه کرد که یکی از پارامترهای استراتژیک تولید تولید خصوصا در کشورهای توسعه‌یافته است.
صنایع معدنی و مزیت‌های رقابتی قدرتمند
صنایع معدنی یکی از بخش‌های مهم و تعیین‌کننده در اقتصاد کشور به شمار می‌روند؛ زیرا ایران مزیت‌های قدرتمندی در زمینه ارائه محصولات معدنی با بالاترین کیفیت و حداقل بهای تمام‌شده دارد. همان‌گونه که پیش‌تر اشاره شد، بخش عمده هزینه‌های مربوط به بهای تمام‌شده محصولات، تامین مواد اولیه است. در صنایع معدنی و فلزی، پایداری تولید اهمیت بسیار بالایی در مدیریت بهای تمام‌شده محصولات و تداوم سودآوری بنگاه اقتصادی دارد و مهم‌ترین عامل در این زمینه تامین پایدار و ارزان‌قیمت مواد اولیه برای خط تولید است. مقوله انرژی نیز دیگر عامل مهم در پایداری تولید و مدیریت هزینه‌ها در صنایع معدنی و فلزی برشمرده می‌شود. بدیهی است که برخورداری ایران از ذخایر متنوع و بزرگ معدنی و نیز منابع ارزشمند انرژی فرصت بسیار مناسبی را برای تامین پایدار این دو پارامتر فراهم می‌سازد. به این عامل باید هزینه‌های پایین نیروی انسانی نسبت به سایر کشورها را نیز افزود که می‌تواند تاثیرات مثبت قابل توجهی بر عرضه محصولاتی ارزان‌تر نسبت به رقبای بین‌المللی داشته باشد.
با این حال و به رغم فرصت‌های موجود، مشاهده می‌شود که بهای تمام‌شده محصولات صنعت فولاد کشور کماکان بالاتر از متوسط جهانی است. کارشناسان صنعت فولاد کشور معتقدند قطعی‌های مکرر گاز در فصل زمستان و برق در فصل تابستان و ناپایداری خطوط تولید موجب می‌شوند تا هزینه‌های تولید هر تن فولاد در کشور به‌شدت افزایش یابد. همچنین چالش تامین مواد اولیه کشور، که دلیل آن سرمایه‌گذاری نکردن در توسعه بخش‌های بالادستی عنوان می‌شود، موجب شده است تا تولید بسیاری از واحدهای فولادی کشور فاصله معناداری با ظرفیت‌های اسمی ایجادشده پیدا کند که این مسئله، با توجه به هزینه‌های سرمایه‌ای توسعه این واحدها، تاثیر قابل توجهی بر بهای تمام‌شده محصولات فولادی کشور داشته است. به این مسائل باید مقوله تحریم‌ها و هزینه‌های بالای تامین تجهیزات و دسترسی به فناوری‌های روز را نیز افزود موجب می‌شود تا هزینه‌های تولید و نیز بهره‌وری خطوط تولید صنایع معدنی کشور نسبت به رقبای بین‌المللی دچار چالش شود
گامی در مسیر توسعه
با توجه به قرارگیری ذخایر بزرگ و گسترده سنگ‌آهن در نقاط مختلف کشور، توسعه ظرفیت‌ها و تکمیل زنجیره‌های ارزش صنعت فولاد، به عنوان صنعتی پیشران و تعیین‌کننده در اقتصاد کشور، ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد در سال ۱۳۸۷، با هدف تکمیل زنجیره ارزش ذخایر سنگ‌آهن سنگان و تامین مواد اولیه واسطه‌ای صنایع فولادی کشور، اشتغال‌زایی و توسعه متوازن ناحیه‌ای در منطقه سنگان در استان خراسان رضوی، به بهره‌برداری رسید. این شرکت در واقع یکی از شرکت‌های زیرمجموعه فولاد خوزستان محسوب می‌شود که در راستای سیاست‌ها و اهداف بلندمدت آن با مسئولیت تولیدکنسانتره و گندله پایه‌گذاری شده است.
کارخانه کنسانتره شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد با ظرفیت ۵ میلیون تن طراحی شده و در حال حاضر در فاز اول با ظرفیت ۵/۲ میلیون تن در حال فعالیت است. همچنین کارخانه گندله‌سازی این مجموعه نیز در سال ۱۳۹۹ و با ظرفیت ۵/۲ میلیون تن به بهره‌برداری رسید. این طرح با هزینه‌ای بیش از ۲ هزار میلیارد ریال و ۱۱۵ میلیون یورو احداث شد و برای ۲۸۰ نفر به صورت مستقیم و برای یک هزار و ۵۰۰ نفر به صورت غیرمستقیم شغل ایجاد کرده است.
ثبت نتایج مثبت شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد در حوزه تولید، درآمد و سودآوری، خود گویای عملکرد مناسب سیاست‌ها و استراتژی‌های این شرکت است. درآمدهای عملیاتی این شرکت در سال ۱۳۹۹، با رشدی بیش از ۹۳ درصد نسبت به سال ۱۳۹۸، به ۳۴ هزار و ۷۱۲ میلیارد ریال رسیده است. سودخالص این شرکت نیز در مدت یادشده ۱۴۷ درصد افزایش یافته و به بیش از ۹ هزار و ۴۰۲ میلیارد ریال رسیده است. بخش زیادی از این تفاوت در میزان رشد سود خالص در مقایسه با درآمدهای عملیاتی را می‌توان ناشی از استراتژی‌های مناسب این شرکت در زمینه مدیریت بهای تمام‌شده محصولات خود دانست.
چنان‌که در بخش‌های قبلی گفته شد، بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های ایجادشده یکی از عواملی است که می‌تواند تاثیرات مثبت فراوانی در مدیریت بهای تمام‌شده داشته باشد. در همین راستا شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد طی سال ۱۳۹۹ موفق به تولید ۲ میلیون و ۵۱۶ هزارتن کنسانتره شد و توانست حتی از ظرفیت اسمی این شرکت یعنی ۵/۲ میلیون تن نیز عبور کند. در زمینه تولید گندله نیز، پس از راه‌اندازی خط تولید در سال گذشته، در بازه زمانی خردادماه تا پایان سال، میزان تولید محصول این شرکت به یک میلیون و ۲۶۰ هزار تن رسید. به‌علاوه، با توجه به اهمیت تامین پایدار مواد اولیه و هزینه‌های انتقال مواد اولیه در بهای تمام‌شده محصولات، شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد، با توجه به نزدیکی ذخایر سنگ‌آهن سنگان، از مزیت‌های رقابتی قدرتمندی برخوردار است.
با توجه به قرارگیری منطقه سنگان در نواحی بیابانی و کم‌آب، مسئله تامین آب یکی از موارد بسیار مهم در تولید پایدار واحدهای صنعتی و معدنی محسوب می‌شود. در همین راستا شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد پروژه فیلتراسیون و آبگیری را وارد فاز راه‌اندازی کرد که از جمله پروژه‌های بزرگ زیست‌محیطی کشور به شمار می‌رود. گفتنی است که خط انتقال آب به مخزن داخلی کارخانه به طول شش کیلومتر دیگر پروژه توسعه‌ای شرکت به شمار می‌رود که در مدت‌زمان دو ماه به بهره‌برداری رسید. همچنین اجرای طرح «سامانه آب» نیز از دیگر طرح‌های این شرکت برای تامین آب کارخانه است. این سامانه خط تولید کارخانه را در شرایط بحرانی به مدت یک ماه حفظ می‌کند و مانع از توقف تولید می‌شود.
گفتنی است که در سال‌های اخیر، به دنبال اِعمال تحریم‌های شدید و نیز نوسانات بازار ارز کشور، هزینه‌های تامین تجهیزات و قطعات یدکی برای واحدهای صنعتی و معدنی کشور به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. شرکت صنعتی و معدنی توسعه فراگیر سناباد نیز، با علم به این مسئله و نیز اهمیت ماشین‌آلات و تجهیزات در تولید پایدار، مسئله بومی‌سازی را در صدر اولویت‌های خود قرار داده است. این شرکت فقط در سال گذشته حدود ۱۰۰ میلیارد ریال را صرف بومی‌سازی و مهندسی معکوس قطعات و تجهیزات و مطالعات این حوزه کرده که این سرمایه‌گذاری‌ها منجر به صرفه‌جویی ۸ میلیون یورویی در سال ۱۳۹۹ برای این شرکت شده است. گفتنی است که این رویکرد موجب تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان در سطح منطقه شده و اشتغال‌زایی قابل توجهی در بخش صنایع و کارگاه‌های ساخت به دنبال داشته است.
